Jak mieć swojego własnego Tito. Listy ze Słowenii #1

Dzień zaczynam od czynności, którą ludzie powtarzają tu od tysięcy lat. Otwieram okiennice.

Cały świat wpada nagle do sypialni wraz ze światłem, temperaturą i zapachami. Te ostatnie w obszarze śródziemnomorskim potrafią być naprawdę intensywne: jaśmin kwitnący za rogiem domu wypełnia aromatem cały pokój. Jeszcze w kwietniu czuć było zioła i sosny.

Rolety są z pewnością wygodniejsze w użyciu, ale to otwarcie okiennic jest równoznaczne z otwarciem się szeroko na świat. Być może nawet istnieje jakaś teoria typu NLP, która to mgliście tłumaczy. Ja w każdym razie mam wrażenie, że tak jest. Przynajmniej wiosną i latem. Zimą, kiedy wieje zimny wiatr i zacina deszcz, klnę w duchu na tę tradycję sprzed wieków i marzę o wygodnej rolecie, którą mógłbym podnosić bez otwierania okna. Ale nawet wówczas lubię patrzeć, jak zmienia się krajobraz za oknem i jak bardzo się różni od miejsca, w którym się wychowałem. Zimą zieleń jest stłumiona, nawet zimozielone rośliny wyglądają na śpiące. Okazała palma w sąsiednim ogrodzie staje się trochę inna, jakby mniej egzotyczna. Ale jest w tym krajobrazie jeden punkt, który pozostaje niezmienny niezależnie od pory roku.

Na zboczu płaskowyżu Kras góruje nad doliną napis ułożony z białych kamieni: TITO.

Mimo, że w maju od śmierci marszałka Josipa Broz Tito minęło 40 lat, wciąż ma on w Słowenii wielu sympatyków. Napis, który obserwuję codziennie z okna, nie jest jedynym w Przymorzu (sł. Primorje), nadmorskim regionie Słowenii. W sumie jest ich pięć, jednak pierwszym był ten utworzony nad Nową Gorycją w 1978 roku, a więc jeszcze za życia marszałka. Serwilistyczny napis głosił “NAŠ TITO” – „nasz Tito”. Nadgorliwi aktywiści ułożyli go na górze Sabotin, na zboczu skierowanym na włoską stronę granicy. Gorycja, podobnie jak Triest, po wojnie przypadła Włochom, co do dziś jest cierniem wbitym w narodową duszę Słoweńców.

Tito nakazał tuż przy granicy zbudować Nową Gorycję. Po wejściu Słowenii do Unii, a zwłaszcza do strefy Schengen, bliźniacze miasta zaczęły się scalać w jeden urbanistyczny organizm. W euforii zjednoczenia padły ostatnie tabu. Pod osłoną nocy ktoś poprzestawiał kamienie, tworząc napis “SLO” i choć szybko przywrócono układ sławiący marszałka, mleko się już rozlało. Ośmieleni przeciwnicy Tity przystąpili do akcji. Dziś jest ich znacznie więcej niż za jego życia. To nie dziwi – Josip Broz Tito zazdrośnie strzegł swojej władzy. Bezwzględnie likwidował każdą konkurencję. Zaraz po wojnie wymordowano tysiące jeńców innych jugosłowiańskich formacji wojskowych i działaczy opozycyjnych. Ofiar powojennego terroru do dziś nie mogą doliczyć się historycy, a ludobójstwo stało się główną osią konfliktu prawica-lewica w niepodległej Słowenii. Jego echo dosięgło napisu na górze Sabotin.

Mieszkańcy słoweńskiej jak i włoskiej Gorycji pewnego ranka ujrzeli na górze: “NAŠ FIDO”. Plotki obwiniały za ten występek włoskich neofaszystów. Już następnego dnia wolontariusze w czynie społecznym przestawili kamienie na swoje miejsce. Na tym się jednak nie skończyło.

W następnym roku, znów po nocnej akcji nieznanych sprawców, patrząc na stok góry można było przeczytać: “NAŠ TIGR” – „nasz tygrys”.

Wolontariusze znów musieli wkroczyć do akcji. Jednak front przeciwników napisu się umacniał. Aby się pozbyć kamieni, Ivo Hvalica – prawicowy polityk słoweński – wykupił nawet parcelę, na której je ustawiono. Pech chciał, że w jej granicach znalazło się jedynie słowo “NAŠ”. Hvalica usunął kamienie na swojej ziemi, ale pozostał napis “TITO”.

To jednak nie zakończyło wojny podjazdowej, a napis wciąż wzburzał Słoweńców i Włochów. Być może z powodu tego wzburzenia, ktoś w dobrej wierze znów poprzestawiał kamienie i rankiem mieszkańcom miast ukazał się napis “THC”. Tego już dla wielbicieli marszałka było za wiele. Kamienie przywrócono na poprzednie miejsce i zabetonowano, aby nikt już więcej nie bezcześcił pamięci Josipa Broza. Od tego czasu dywersja ustała, a Tito w niezmienionej formie patronuje Gorycji. Zupełnie jak “mój” Tito na zboczu Krasu, którego widzę codziennie, gdy zaczynam i kończę dzień otwierając lub zamykając okiennice.